نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد حسین رحیمیان ¹
• مسعود قدسی ²

¹ مربی پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی.

² استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی.

چکیده

 به منظور استفاده بهینه از منابع آب در مزارع گندم با تعیین ژنوتیپ و برنامه آبیاری مناسب، در این پژوهش اثر حذف آبیاری در مراحل انتهایی رشد و نمو گندم با استفاده از کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و طی دو سال زراعی متوالی (82-1381 و 83-1382)در ایستگاه طرق مشهد مورد بررسی قرار گرفت. عامل آبیاری شامل: W₁- آبیاری در مراحل طویل شدن ساقه، گل دهی، شیری شدن دانه و خمیری شدن دانه، W₂- آبیاری در مراحل طویل شدن ساقه، گل دهی و شیری شدن دانه، و W₃- آبیاری در مراحل طویل شدن ساقه و گل دهی در کرت های اصلی و تعداد پنج ژنوتیپ گندم (C₁: Toos_, C₂: C-78-4, C₃: C-78-8, C₄: C-79-6, C₅: C-79-16) در کرت های فرعی قرار گرفت. نتایج نشان داد، اثر تیمار آبیاری بر عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، وزن هزار دانه و کارآیی مصرف آب معنی دار بود. حذف آبیاری در مراحل شیری و خمیری شدن دانه­ها موجب کاهش عملکرد بیولوژیک (به ترتیب 17/4 و 1/12 درصد) و عملکرد دانه (به ترتیب 14/5 و 9/11 درصد) شد. میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم در تیمارهای آبیاریW₁، W₂ و W₃به ترتیب 5834، 5549 و 5215  کیلوگرم در هکتار و میانگین کارآیی مصرف آب آنها در تیمارهای آبیاری مذکور به ترتیب 022/1، 426/1 و 346/2 کیلوگرم بر متر مکعب بود. ژنوتیپ های C₄و C₃به تریب با میانگین عملکرد دانه 5893 و 5353 کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. نتیجه این تحقیق نشان داد، حذف آبیاری در مراحل انتهایی رشد گندم هر چند موجب افزایش کارآیی مصرف آب شد، ولی کاهش معنی دار عملکرد دانه را به دنبال داشت و بنابر این حذف آبیاری در این مراحل قابل توصیه نمی باشد. ژنوتیپ­های  C₄ و C₅علاوه بر عملکرد بالا، بیشترین کارآیی مصرف آب (به ترتیب با میانگین 814/1 و 748/1 کیلوگرم بر مترمکعب) را در کلیه تیمارهای آبیاری به خود اختصاص دادند و نسبت به تنش رطوبتی انتهای فصل رشد از تحمل خوبی برخوردار بودند. 

عنوان مقاله [English]

Effect of Elimination of Irrigation in Terminal Stages of Growth on Yield and Water Use Efficiency of Five Wheat (Triticum aestivum L.) Genotypes in Mashhad

نویسندگان [English]

• m.h r ¹
• m gh ²

چکیده [English]

In order to optimize use of water resources with selection of suitable wheat genotype(s) and irrigation schedule, in this experiment, the effect of elimination of irrigation at terminal growth and development stages of five wheat genotypes was investigated in two successive growing seasons (2002-03 and 2003-04) in the agricultural research station of Torogh Mashhad. Split plot experiments were used based on randomized complete block design with three replications. Irrigation treatments were allocated to the main plots as: W₁: irrigation at stem elongation, flowering, milky, and doughy stages; W₂: irrigation at stem elongation, flowering, and milky stages; and W₃: irrigation at stem elongation and flowering stages. Five wheat genotypes including: C₁: Toos, C₂: C-78-4, C₃: C-78-8, C₄: C-79-6, and C₅: C-79-16 were assigned to the sub plots. Results showed that the effect of irrigation treatments on biological yield (BY), grain yield (GY), thousands kernel weight (TKW) and water use efficiency (WUE) were significant. Elimination of irrigation in grain filling period i.e. milky and soft dough stages, decreased BY (4.17% and 12.1%, respectively) and GY (5.14% and 11.9%, respectively). The mean GY of bread wheat genotypes under W₁, W₂, and W₃ irrigation treatments were 5834, 5549, and 5215 kg/ha, while WUE values were 1.022, 1.426 and 2.346 kg.m^-3, respectively. Although elimination of irrigation in the critical periods of developmental stages (grain filling) of wheat had positive effects on WUE, it had negative effect on GY and, therefore, is not recommended. C₄ and C₅ genotypes had the highest GY and WUE (1.814 and 1.748 kg.m^-3, respectively). However, C₄ and C₅ genotypes were more tolerant to terminal water stress.